Stres destrukcyjny, distres (cz. 3)

Dzisiejszy wpis zamyka cykl wpisów o stresie. My?l? jednak, ?e te podstawowe wiadomo?ci o tak istotnym zjawisku obecnym w naszym ?yciu b?d? jeszcze w przysz?o?ci rozwija? i uzupe?nia?. Dzisiaj rzecz b?dzie o stresie destrukcyjnym, czyli distresie, który jest przeciwie?stwem pozytywnego stresu, eustresu, o którym pisa?em ostatnio.

Przypomnijmy sobie na wst?pie, ?e pojawienie si? bod?ca stresowego wywo?uje lawin? nieswoistej reakcji organizmu. Innymi s?owy, przyczyna wyzwalaj?ca stres powoduje, ?e nasz organizm odpowiada na ni? wielokana?owo. Nie jest to wy??cznie odpowied? dostosowana do rodzaju bod?ca, lecz jednocze?nie reaguje wiele organów i systemów naszego cia?a. Dok?adniej opisa?em to tutaj.

Jak ju? wiemy, je?eli mamy do czynienia z krótkotrwa?ym stresem, to jest on na ogó? korzystny dla organizmu – mobilizuje go do dzia?ania, powoduje zmiany adaptacyjne do nowych warunków, a tak?e stymuluje nabywanie odporno?ci na ró?nego rodzaju patogeny czy ekstremalne warunki otoczenia. Natomiast rzeczy maj? si? inaczej w sytuacji d?ugotrwa?ego wyst?powania stresorów i przed?u?aj?cej si? reakcji stresowej. Wówczas organizm ulega os?abieniu i wyczerpaniu, co skutkuje mo?liwo?ci? wyst?pienia chorób, spadkiem odporno?ci, zaburzeniami pami?ci, pogorszeniem kondycji psychicznej i gorszymi zdolno?ciami intelektualnymi.

Stres a stresory

Zdarza si? czasem, ?e poj?cie stresu jest mylone z poj?ciem stresora. Stresor to jest bodziec albo inaczej czynnik wywo?uj?cy stres, czyli lawinow? reakcj? organizmu. Wikipedia definiuje to tak:

Stresor – wewn?trzne lub zewn?trzne zdarzenie, lub bodziec, który wywo?uje stres.

Nie b?dziemy si? zbytnio rozwodzi? nad rodzajami stresorów, a mog? to by? zdarzenia zarówno negatywne, jak i pozytywne. Pos?u?my si? tabel? z przyk?adowymi stresorami, którym nadano umowne warto?ci punktowe od 0 (brak stresu) do 100 (maksymalny stres). Dane zosta?y zaczerpni?te z bada? naukowych Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a, prowadzonych w?ród pacjentów szpitala przywiezionych na ostry dy?ur oraz osób im towarzysz?cych.

Zdarzenie	Liczba punktów okre?laj?ca obci??enie
– ?mier? wspó?ma??onka	100
– rozwód	73
– ?lub	50
– utrata pracy	47
– pogodzenie si? ze wspó?ma??onkiem	45
– reorganizacja przedsi?biorstwa	39
– zmiana pracy	36
– zmiana godzin lub warunków pracy	20
– urlop	13
– ?wi?ta	12

Wp?yw stresu na powstawanie chorób

Postawmy sobie jednak kluczowe pytanie: jakie s? mechanizmy wp?ywu stresu na powstawanie chorób?

Otó? kluczowym jest tu zaburzanie przez mechanizmy stresu homeostazy organizmu. Zachwiana zostaje równowaga organizmu, od której zale?y prawid?owe funkcjonowanie poszczególnych organów i uk?adów, a w?a?ciwie ka?dej komórki cia?a.

Homeostaza a allostaza

Gwoli ?cis?o?ci nale?y zaznaczy?, ?e u?ycie w tym kontek?cie poj?cia „homeostaza” zawiera pewne uogólnienie. Obecny stan bada? naukowych nad procesami zachodz?cymi w organizmie uzasadnia u?ycie w tej sytuacji poj?cia allostazy. Czym si? ró?ni? te dwa poj?cia? Otó? pierwotnie koncepcja homeostazy zak?ada?a istnienie jednego optymalnego poziomu poszczególnych wska?ników w organizmie. Jednak nie uwzgl?dnia?a faktów, i? w ró?nych sytuacjach albo w ró?nych momentach cyklu dobowego, wska?niki, takie jak na przyk?ad ci?nienie krwi, maj? inne wielko?ci optymalne. Optymalne ci?nienie krwi jest inne podczas snu, a inne podczas uprawiania sportu. Innymi s?owy, wska?nik idealny w warunkach neutralnych jest ró?ny od wska?nika idealnego podczas stresu. Ta w?a?nie zmienno?? parametrów organizmu, uznawanych za optymalne w zale?no?ci od sytuacji, jest kluczowym za?o?eniem my?lenia allostatycznego.

Innym za?o?eniem teorii homeostazy jest osi?ganie poziomu równowagi za pomoc? miejscowych mechanizmów regulacyjnych, natomiast teoria allostazy przyjmuje, ?e osi?gni?cie punktu równowagi mo?e by? regulowane ró?nymi drogami, które poci?gaj? za sob? okre?lone konsekwencje. Przyk?adowo, w sytuacji braku wody w organizmie, rozwi?zanie homeostatyczne zak?ada, ?e nerki zaczn? produkowa? mniej moczu, by oszcz?dzi? wod?. Natomiast w podej?ciu allostatycznym, gdy mózg odkrywa brak wody, poleca nerkom dalsz?, normaln? prac? i jednocze?nie wysy?a sygna?y, aby odci?? wod? od miejsc, z których mocno paruje (skóra, usta, nos). To sprawia, ?e cz?owiek zaczyna odczuwa? pragnienie.

Warto te? wspomnie? fakt, ?e organizm potrafi dokonywa? zmian allostatycznych, przewiduj?c prawdopodobie?stwo wyst?pienia rozregulowania okre?lonego parametru cia?a. W??cza mechanizmy regulacyjne, nim pojawi si? faktyczna przyczyna, co niejednokrotnie pozwala zapobiec problemom. Z drugiej strony mechanizm ten jest ?ród?em powa?nego problemu: nie reagujemy stresem wy??cznie na stresory pojawiaj?ce si? w realnym ?yciu, ale wielokrotnie uruchamiamy ca?y mechanizm reakcji stresowej na jedynie wyobra?one sobie sytuacje. St?d te? projektowane jedynie w umy?le sytuacje s? cz?sto przyczyn? chorób wywo?anych stresem. Nie ma tu znaczenia fakt, ?e wi?kszo?? tych sytuacji nigdy si? nie zdarza. L?k przed mo?liwo?ci? wyst?pienia jakich? trudnych zdarze? w skrajnym przypadku mo?e nawet by? przyczyn? ?mierci.

Drogi, jakimi stres wp?ywa na ludzkie zdrowie

Mo?na wyodr?bni? dwie drogi, jakimi distres wp?ywa na ludzkie zdrowie: bezpo?rednia i po?rednia.

Droga bezpo?rednia to droga prowadz?ca poprzez procesy fizjologiczne, które zosta?y ju? opisane tutaj. S? to procesy adaptacyjne do zmienionych sytuacj? stresow? okoliczno?ci. Od identyfikacji stresora, poprzez uk?ad limbiczny generuj?cy reakcje emocjonalne, nast?pnie aktywuj?cy podwzgórze, które z kolei zarz?dza dwiema osiami stresu, reguluj?cymi aktywno?? uk?adu sercowo-naczyniowego i odporno?ciowego. Uruchomiony w ten sposób uk?ad wspó?czulny, odpowiedzialny za reakcj? „walki-ucieczki”, kieruje krew do ko?czyn, aby dostarczy? im wi?kszych ilo?ci tlenu i energii w celu ratowania ?ycia. Jednocze?nie nast?puje przyspieszenie akcji serca, zw??enie naczy? krwiono?nych i wzrost ci?nienia krwi.

Wszystko to wywo?uje bezpo?redni wp?yw na zdrowie poprzez reakcje fizjologiczne, które mog? przerodzi? si? w schorzenie. Na przyk?ad:

• cz?ste skoki ci?nienia mog? przerodzi? si? w utrwalon? form? nadci?nienia,
• poprzez nadmiern? aktywno?? fizjologiczn? mog? pog??bi? istniej?ce ju? problemy zdrowotne (np. podczas katastrof, zwi?ksza si? liczba osób umieraj?cych na zawa? serca)
• stres wp?ywa równie? na zmniejszenie odporno?ci organizmu i podatno?? na choroby wywo?ane przez drobnoustroje chorobotwórcze.

Droga po?rednia, jak? stres wp?ywa na zdrowie, zachodzi poprzez procesy psychologiczne, takie jak:

• my?li i emocje,
• podejmowane drogi radzenia sobie ze stresem,
• odruchowe zachowania towarzysz?ce sytuacjom stresowym.

Powy?sze procesy mog? obejmowa? zachowania zarówno pro, jak i antyzdrowotne.

Emocjom i wynikaj?cym ze stresu zachowaniom towarzysz? z jednej strony zmiany fizjologiczne, ale z drugiej, uruchomiony jest proces radzenia sobie ze stresem, który z kolei wp?ywa na dalsze post?powanie cz?owieka. To w?a?nie post?powanie, samo w sobie mo?e by? równie? ?ród?em distresu. Chodzi mianowicie o nie tak rzadkie próby ?agodzenia skutków stresu poprzez si?ganie po alkohol, narkotyki i papierosy, czy nawet kompulsywne „zajadanie stresów”. Faktem jest równie?, ?e cz?owiek znajduj?cy si? w silnej sytuacji stresowej, gorzej ?pi, nie dba o odpowiedni? d?ugo?? snu, gorzej si? od?ywia, raczej nie my?li o badaniach profilaktycznych czy dbaniu o siebie. Wszystko to jest w konsekwencji ?ród?em kolejnych stresów zwi?zanych z na?ogami i problemami zdrowotnymi.

Objawy i choroby wywo?ane przewlek?ym stresem

Do najcz?stszych objawów wywo?ywanych silnym i/lub przewlek?ym stresem zaliczamy:

• Migrena i bóle napi?ciowe g?owy,
• Problemy z zasypianiem,
• Chroniczne zm?czenie,
• Spadek ci?nienia krwi i obni?enie ciep?oty cia?a,
• Przyspieszenie akcji serca i wzrost ci?nienia krwi, wzrost ciep?oty cia?a,
• Zespó? hiperwentylacji – szybki i g??boki oddech z uczuciem braku powietrza, duszno?ci i bólu w klatce piersiowej,
• Zaburzenia oddychania,
• Zaburzona perystaltyka jelit – mog? pojawi? si? zaparcia lub biegunki,
• Zwi?kszona potliwo??,
• Zaburzenia emocjonalne – l?k, dra?liwo??, zdenerwowanie, wycofanie, depresja,
• Zas?abni?cia bez utraty ?wiadomo?ci,
• Dreszcze,
• Dr?twienie ko?czyn i okolic twarzy,
• Wywo?anie lub zaostrzenie chorób autoimmunologicznych i nowotworów.

Niestety przewlek?y stres cz?sto bywa równie? przyczyn? ujawnienia si? chorób psychosomatycznych, takich jak:

• Astma oskrzelowa – osoba uczulona na py?ek kwiatowy b?dzie mia?a atak kaszlu na widok sztucznych kwiatów;
• Choroby uk?adu kr??enia – nadci?nienie t?tnicze, choroba niedokrwienna serca, napadowy cz?stoskurcz nadkomorowy;
• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), wyst?pienie/nasilenie dolegliwo?ci;
• Neurodermatozy – egzema, zajady, plamy i wypryski na skórze, rumie?, liszaj;
• Anoreksja – jad?owstr?t psychiczny prowadz?cy do licznych zaburze? i wyniszczenia organizmu;
• Zaburzenia ?o??dkowo-jelitowe – zespó? jelita dra?liwego, wrzodziej?ce zapalenie jelit, choroba Le?niewskiego-Crohna, zaparcia, biegunki, bóle brzucha[1].

Leczenie skutków stresu

Ci??kie choroby wywo?ane stresem wymagaj? leczenia pod kierunkiem lekarza lub psychologa. Jednak w wi?kszo?ci l?ejszych przypadków mo?na zarekomendowa? medycyn? naturaln?, jako skuteczn? drog? do odzyskania równowagi psychicznej i somatycznej. Ma to t? zalet?, ?e metody naturalne s? silnie zharmonizowane z potrzebami cia?a, opieraj? si? na ewolucyjnych przystosowaniach organizmu i nie wywo?uj? niepo??danych skutków ubocznych.

Szczególnie skuteczne jest podej?cie holistyczne, obejmuj?ce kilka ró?nych kana?ów oddzia?ywania na organizm. Osobi?cie rekomenduj? taki zestaw terapii naturalnych:

• dzia?ania o charakterze psychoterapeutycznym: mindfulness (wyciszenie destrukcyjnej pl?taniny my?li), cz?ste przebywanie w naturze (np. lasoterapia),
• fitoterapia (zio?olecznictwo antystresowe), w tym równie? cz?ste spo?ywanie le?nych grzybów,
• terapie manualne (np. masa?, aromaterapia).

---

Przypisy:

[1] E. Niewiadomski, Jakie choroby wywo?uje nadmierny stres?
https://www.doz.pl/czytelnia/a14670-Jakie_choroby_wywoluje_nadmierny_stres [Dost?p: 15-01-2023].