Stres budujący, eustres (cz. 2)
Stres jest zjawiskiem, z kt?rym ka?dy cz?owiek spotyka si? ju? w chwili narodzin, a nawet wcze?niej. Nie u?wiadamia sobie w?wczas, ?e to, co w?a?nie odczuwa, jest stresem, ale na poziomie fizjologicznym doskonale go zna. Paradoksalnie stres jest niezb?dny do prze?ycia. To dzi?ki kr?tkim bod?com stresowym zdobywamy odporno?? na poziomie cia?a, ale r?wnie? psychiki. Dzi?ki nim nasz organizm mo?e si? rozwija?, gdy? odpowied? na te bod?ce kszta?tuje cechy naszego organizmu. R?wnie? na poziomie gatunkowym potrzebujemy stresor?w do post?pu ewolucji.
Niestety stres, zw?aszcza ten przewlek?y, ma te? inne oblicze ? jest przyczyn? wielu chor?b, a nawet ?mierci. Destrukcyjnemu stresowi po?wi?c? osobny wpis.
Og?lnie o mechanizmie dzia?ania stresu pisa?em tutaj. Powo?ywa?em si? na definicj? sformu?owan? przez badacza stresu, lekarza, fizjopatologa i endokrynologa Hansa Selye, kt?ra brzmi:
Stres jest nieswoist? reakcj? organizmu na wszelkie stawiane mu ???danie?.
Distres i eustres
Stres mo?e przybiera? form? negatywn? (distres) lub pozytywn? (eustres). Jako pierwszy podzia? ten wprowadzi? w?a?nie Hans Selye.
Eustres to odpowied? organizmu na dzia?ania stresor?w, kt?ra jest korzystna dla zdrowia i sprzyja rozwojowi cz?owieka. S? to z jednej strony zdarzenia wywo?uj?ce napi?cie i wymagaj?ce przystosowania si? organizmu, ale z drugiej strony s? korzystne dla danej osoby. Mo?e to by?: ?lub, narodziny dziecka, budowa domu, awans, wyjazd na wakacje itp.
Stres psychologiczny
Zupe?ny brak bod?c?w ?yciowych prowadzi do znudzenia i, w skrajnym przypadku, do deprywacji, kt?ra paradoksalnie jest bardzo silnym stresorem. Na przyk?ad zako?czenie aktywno?ci zawodowej i przej?cie na emerytur? mo?e finalnie wywo?a? znaczne cierpienie.
Mechanizmy stresu s? nieod??czn? cz??ci? ?ycia, zw?aszcza te, kt?re w umiarkowanych dawkach pobudzaj? do dzia?ania, albo te, kt?re ratuj? w niebezpiecze?stwie.
A co o tym pisze Hans Selye?
Istniej? wielkie indywidualne r??nice co do ilo?ci stres?w potrzebnych cz?owiekowi, aby by? szcz??liwy. Ludzie zadowoleni z czysto biernego, ?ro?linnego? ?ycia nale?? jednak do wyj?tk?w. Nawet jednostki najmniej ambitne rzadko zadowalaj? si? najni?szym standardem ?yciowym, zapewniaj?cym jedynie zaspokajanie takich elementarnych potrzeb, jak jedzenie, schronienie i ubranie. [?] Przeci?tny cz?owiek cierpia?by tak samo z powodu nudy bezcelowego istnienia jak z powodu nieuniknionego zm?czenia w wyniku nieustannej, przymusowej pogoni za doskona?o?ci?. Innymi s?owy, wi?kszo?? nie lubi braku stresu w tym samym stopniu co jego nadmiaru.
Hans Selye
Ewolucja cz?owieka a stres
Stres jest wa?nym narz?dziem ewolucji gatunk?w. Ewolucja zachodzi w ekstremalnych warunkach ?rodowiskowych, dzia?aj?cych jako czynnik selekcji, ale te? jako rodzaj generatora zmienno?ci. Konieczno?? dostosowania si? organizm?w do ekstremalnych warunk?w skutkuje pojawieniem si? szerokiego zakresu zmienno?ci cech poszczeg?lnych organizm?w, kt?re nast?pnie podlegaj? naturalnej selekcji. Przyczynia si? to do tworzenia doskonalszych organizm?w o nowych zdolno?ciach adaptacyjnych. Sprzyja temu wysoko rozwini?ty uk?ad nerwowy cz?owieka.
Eustres odporno?? organizmu
Kr?tkotrwa?y i umiarkowany stres nie wymaga od cz?owieka ?adnych przeciwdzia?a?. Ci?g?e umiarkowane bod?ce kierowane do naszych narz?d?w buduj? nieswoist? odporno?? organizmu. Na przyk?ad:
- wystawienie na dzia?anie bakterii i innych patogen?w wzmacnia system odporno?ciowy organizmu, wzbogacaj?c go o nowy rodzaj przeciwcia?, zwi?kszaj?c liczb? kom?rek odporno?ciowych itd.,
- sta?e stymulowanie mi??ni umiarkowanymi bod?cami fizycznymi prowadzi do ich rozwoju i wzmocnienia,
- ci?g?e bod?cowanie m?zgu umiarkowanym wysi?kiem intelektualnym rozwija ten organ i buduje potencja? intelektualny cz?owieka.
Trzeba natomiast zaznaczy?, ?e przebod?cowanie odniesie odwrotny skutek w formie nieodwracalnych uszkodze? tkanek, chor?b, a nawet ?mierci. Kluczem jest tu kr?tkotrwa?o?? i umiarkowanie bod?c?w stresowych.
Stres w pracy
Wbrew obiegowym opiniom, praca jest podstawow? potrzeb? cz?owieka. Praca jest wr?cz konieczno?ci? biologiczn? ? zreszt? nie tylko naszego gatunku, bo podobnie jest cho?by w przypadku, bobr?w, pszcz??, mr?wek itp. Nie musi to by? oczywi?cie praca zawodowa.
Aby normalnie funkcjonowa?, ka?dy z nas potrzebuje pracy tak jak powietrza, po?ywienia, snu, czy kontakt?w spo?ecznych. Ustawiczny czas wolny, nawet sp?dzany w komfortowych warunkach i dostatku, nie jest poci?gaj?cym stylem ?ycia. U wi?kszo?ci ludzi brak pracy w kr?tkim czasie wywo?uje frustracj? i staje si? silnym stresorem. Problemem nie jest wi?c to czy pracowa?, czy te? nie, lecz jaki rodzaj pracy odpowiada nam najbardziej.
R?wnie? na poziomie cia?a brak sta?ego ruchu, jaki zapewnia praca, prowadzi do degradacji organizmu, spadku odporno?ci i wyst?pienia chor?b.
Literatura:
H. Selye, Stres okie?znany. Warszawa 1977.