Fitoncydy, czyli roślinne antybiotyki
Jak to mo?liwe, ?e zio?a i inne ro?liny pomagaj? nam w zwalczaniu infekcji? Dlaczego cz?ste przebywanie w lesie chroni przed wieloma chorobami? Co to za mechanizm?
Okazuje si?, ?e w wi?kszo?ci przypadk?w chodzi o fitoncydy. Czyli wytwarzane przez ro?liny substancje biologicznie czynne, kt?re zabijaj? lub hamuj? rozw?j bakterii, mikroskopijnych grzyb?w, pierwotniak?w. Poza tym niekt?re fitoncydy hamuj? rozw?j wirus?w lub uszkadzaj? ich struktur?. S? ro?linnym odpowiednikiem naturalnych antybiotyk?w wytwarzanych przez mikroorganizmy (bakterie, grzyby, ple?nie, porosty). Substancje te mog? by? wydzielane przez kwiaty, li?cie oraz kor?.
Posta? fitoncyd?w
Budowa chemiczna fitoncyd?w jest r??norodna. Zwykle jest to kompleks zwi?zk?w: glikozyd?w, terpenoid?w, garbnik?w itp. Dlatego te? warto wspomaga? si? r??nymi ich rodzajami, bo je?li dana ro?lina nie wytworzy?a fitoncyd?w zwalczaj?cych konkretn? bakteri?, to zwykle inna tego dokona?a.
Fitoncydy mog? mie? posta? niewydalnicz? (soki tkankowe) lub lotne frakcje uwalniane do atmosfery, gleby, ale i wody (w przypadku ro?lin wodnych). Lotne fitoncydy s? zdolne do dzia?ania na odleg?o??, co daje ro?linom du?? przewag? nad drobnoustrojami chorobotw?rczymi. Ulegaj? one unieszkodliwieniu, zanim osi?gn? kontakt z ro?lin?. Ta w?a?ciwo?? jest te? wykorzystywana przez cz?owieka, bo na przyk?ad spacer w?r?d drzew pozwala wdycha? fitoncydy do p?uc, albo gromadzi? je na sk?rze. Gdy? wbrew pozorom nie jeste?my a? tak bardzo odlegli genetycznie od ro?lin i atakuje nas wiele tych samych mikroorganizm?w.
Wykazywane dzia?anie
Si?a i spektrum dzia?ania przeciwbakteryjnego fitoncyd?w jest bardzo zr??nicowana u poszczeg?lnych gatunk?w ro?lin. Przyk?adowo: czosnek, cebula i chrzan zabijaj? wiele rodzaj?w pierwotniak?w, bakterii i grzyb?w ni?szych w ci?gu pierwszych minut, a nawet sekund. Z innej strony, jeden hektar lasu sosnowego uwalnia do atmosfery oko?o 5 kg lotnych fitoncyd?w dziennie, las ja?owcowy ? oko?o 30 kg. Przez co znacznie zmniejszona zostaje obj?to?? mikroflory w powietrzu. St?d w borach (zw?aszcza w m?odym borze sosnowym) powietrze jest praktycznie sterylne (zawiera tylko oko?o 200?300 kom?rek bakterii na 1 m3).
Fitoncydy charakteryzuj? si? dzia?aniem:
- bakteriob?jczym i bakteriostatycznym,
- grzybob?jczym i fungistatycznym,
- pierwotniakob?jczym,
- hamuj?ce rozw?j wirus?w lub uszkadzaj?ce ich struktur?,
- rozkurczowym, ???ciop?dnym i ???ciotw?rczym,
- pobudzaj?cym kr??enie krwi i wydzielanie sok?w trawiennych,
- wzmagaj?cym apetyt i przenikanie sk?adnik?w pokarmowych z jelit do krwi,
- obni?aj?cym st??enie cholesterolu i glukozy we krwi,
- hamuj?cym agregacj? krwinek, co zapobiega zakrzepicy i przeciwdzia?a mia?d?ycy,
- zabijaj?cym pr?tki gru?licy.
Ro?liny wytwarzaj?ce fitoncydy
Jak chodzi o drzewa, to najwi?cej fitoncyd?w wytwarzaj? drzewa iglaste: ja?owiec, sosna, ?wierk, jod?a i ?ywotniki. Natomiast w?r?d drzew li?ciastych i krzew?w: czeremcha, jarz?bina, buk, czarna porzeczka i ja?minowiec.
Inne ro?liny wytwarzaj?ce najwi?cej fitoncyd?w i ich dzia?anie to:
- cebula i czosnek ? dzia?anie bakteriob?jcze,
- papryka, pomidor i psianka ? dzia?aj? korzystnie na uk?ad kostny i moczowy,
- bylica pio?un ? pobudza funkcje wydzielnicze przewodu pokarmowego, zwi?ksza apetyt, dzia?a ???ciop?dnie i odka?aj?co,
- sza?wia ? antyseptycznie, ?ci?gaj?co, przeciwzapalne,
- kolendra ? dzia?a rozkurczowo, wzmaga apetyt,
- tymianek ? dzia?anie bakteriob?jcze,
- macierzanka ? dzia?anie bakteriob?jcze, zw?aszcza przeciw paciorkowcom.
Fitoncydy, jako „naturalne antybiotyki”
Fitoncydy, jako ?naturalne antybiotyki? wykazuj? podobne do syntetycznych antybiotyk?w w?a?ciwo?ci. Skutecznie niszcz? bakterie, grzyby i pierwotniaki, jednak w przeciwie?stwie do syntetycznych antybiotyk?w, nie powoduj? zjawiska antybiotykooporno?ci. Poza tym ?naturalne antybiotyki? nie niszcz? w takim stopniu, jak syntetyki, ?dobrych? bakterii, kt?re chroni? cz?owieka przed chorobotw?rczymi patogenami. Nie s? te? tak toksyczne dla organizmu, jak syntetyczne odpowiedniki.